«
BIRINJI BÖLÜM YNANÇ »
Sünnet
Sünnet sözi – sözlükdäki manysy boýunça ýol we adat diýen many aňladýar.
Adalga görnüşinde “sünnet”: “Pygamberimiziň Gurhandakydan (başgalary) beýleki adaty söz we hereketleridir.”
Bu düşündirişden adatyň (sünnetiň) üç bölekdigi belli bolýar.
a. Kawli sünnet:pygamberimiziň sözleri diýmekdir.
b. Fiili sünnet:pygamberimiziň hereketleri diýmekdir.
ç. Takriri sünnet:pygamberimiziň bir musulmanyň eden bir işinden ýa-da sözlän sözünden habardar bolsa-da, oňa garşy çykmazlygy we ony hoşamaý görnüşde garşylamagydyr.
Pygamberimiziň wezipesi yslam dinini öwretmek we oňa ters gelýän sözdür hereketleriň ýalňyşdygyny görkezmekdir. Şoňa görä Hz. Pygamberiň bir musulmanyň sözlän sözünden ýa-da eden hereketinden habarly bolsa-da oňa garşy çykman, bu sözdür hereketiň oňyndygyny görkezýändir.
Mukaddes Gurhan pygamberimize eýermegi we uýmagy talap edýär, pygambere boýun egmekligiň Alla hem boýun egmekdigini beýan edýär. Bu meselede örän höp sanly aýatlar bardyr. Olardan käbirleri şulardyr:
“Alla boýun boluň, pygambere boýun boluň, we (ýaramaz zatlardan) saklanyň. Eger boýun bolmakdan ýüz öwürseňiz, şuny biliň, pygamberiňiziň wezipesi açyk duýduryş bermek hem-de habardar etmekdir.”( Maide: 92)
“Kimde kim pygambere boýun bolsa, ol şol bir wagtyň özünde Alla boýun boldugy hasaplanar.”(Nisa: 80)
“Pygamber size näme beren bolsa, siz ony alyň we size nämäni gadagan eden bolsa, siz ondan gaça duruň.”(Haşr: 7)
“Ýok, Rabbyňa ant bolsun, aralarynda ýüze çykan ylalaşmazlyklarda seni hekim edip, soňra-da beren kararyňa garşy içlerinde bir oňşuksyzlyk duýmadan sözüň doly manysynda boýun bolmadyk halatynda, iman eden hasaplanylmaz.” (Nisa: 65)
Görnüşi ýaly, bir bölegini hödürlän aýatlarymyzda pygambere gutulgysyz boýun bolmak talap edilendir. Munuň manysy ýörite düşündiriş talap etmeýär. Pygamber pygamber hökmünde islendik meselede näme talap edýän bolsa, şol talaba eýerilmelidir we şol talapdyr buýrugyň Allanyňkydygyny kabul edilip, hökmany suratda ýerine ýetirilmelidir. Pygamberimiz bolsa:
“Maňa boýun bolan Alla hem boýun bolandyr. Maňa garşy gelse Alla hem garşy gelendir.”(Buhari, Jihad, 109; Müslim, Imare, 8)
Sünnetiň yslam hukugynyň ikinji çeşmesi bolanynda dini düzgünler boýunça ýörite derejeli ymamlaryň arasynda pikir babatdan birlik bardyr.
Hulefa-ýy Raşidinden biziň döwrümize çenli dini düzgünler boýunça ýörite derejeli alymlar Gurhan ýaly sünnetdende dini düzgünler çykarypdyrlar we sünnete uýmaklygyň, sünnet bilen amal etmekligiň zerurdygyny belläp geçipdirler. Hatda öň sünnetiň beýan eden düzgünine çapraz garaýşy bolan sünneti öwreneninden soňra bu garaýşyndan el çekip, sünneti gollandyr.
Sünneti hasaba almazdan mukaddes Gurhana dolulygyna düşünmek mümkin däldir. Çünki diniň ähli kadalarydyr düzgünleri diňe mukaddes Gurhandan öwrenilmeýşi ýaly, ençeme düzgünleriň aýratynlyklary hem-de olaryň nähili ýerine ýetirilmelidigini Gurhan düşündirmez. Meselem, namazyň parz bolandygyny mukaddes Gurhan habar berer, ýöne namazyň nähili okaljagy we onuň näçe bölümdigi (rekagat) Gurhanda ýokdur. Bu maglumatlar sünnetden, pygamberimiziň ony ýerine ýetirişinden öwreniler.
Parz bolan hajyň hem nähili berjaý ediljegi aýatdan öwrenilmän, aslynda sünnetden öwrenilýändir.
Şeýle hem yslam alymlary sünnet parz we wajyp bolmaýan dini bir düzgün hökmünde-de düşündiripdirler. “Şu sünnetdir” diýlen halatynda parza we wajyba girmeýän başga bir düzgün diýmekdir. Öýle namazynyň sünneti ýaly.
Yslam hukukçy alymlary sünneti düzgünleri jähtden iki topara bölýärler:
a. Dogrulyk adaty (Sünen-i Hüda): pygamberimiziň ybadat bilen baglanyşykly bolan sünnetidir. Bu sünneti berjaý eden sogap gazanar, berjaý etmeýän bolsa gynalyp, ejir çeker. Azan, kamat, köpçülikleýin okalýan namaz we parz namazlardan öň hem-de soň okalýan sünnetler.
Şeýle bir sünnete göwnüýetmezçilik etmek bolsa, şol sünnetiň eýesine göwnüýetmezçilik etmek manysynyň gelip çykýandygy üçin – Alla Tagalanyň özi saklasyn!-adamyň gargyşyna galmagyna sebäp bolar.
b. Goşmaça adaty (Sünen-i Zewaid): pygamberimiziň sypaýy geýinmegi, oturyp-turşy, ýatyşy, özüni alyp barşy ýaly adat bilen baglanyşykly hereketleridir.
Şeýle görnüşli sünneti terk etmekligiň gadagan edilmeýşi ýaly, ony berjaý etmeýän hem ejir çekmez (Ýöne muňa eýeren pygamberiň söýgüsine mynasyp bolar.)